عقد مزارعه چه شرایطی دارد و ارکان آن چیست؟ آشنایی با حقوق زارع

واژه مزارعه به معنی کشت کردن دو نفر با یکدیگر است و در اصطلاح عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر می دهد تا در آن زراعت کرده و حاصل را تقسیم کنند. قرارداد مزارعه در بسیاری از املاک زراعی، بین مالک زمین و کشاورز منقعد می شود که در آن کشاورز زمین مالک را کشت نموده و برداشت می نماید، سپس مقداری از محصول را به صورت توافقی به مالک داده و بقیه را خود بر می دارد. همچنین، افرادی که به دلایلی قادر به کشت در زمین خود نیستند، می توانند به عقد مزارعه روی آورند و از بی استفاده ماندن زمین کشاورزی جلوگیری کنند. در ادامه قصد داریم به معرفی عقد مراقبه و شرایط آن بپردازیم.

عقد مزارعه چیست؟

مزارعه یکی از عقود معین در قانون مدنی است که در آن یکی از طرفین عقد به نام مزارع زمینی را برای مدت معینی در اختیار طرف دیگر با عنوان عامل یا زارع قرار می دهد با این هدف که در آن زمین زراعت کرده و در حاصل با هم شریک شوند. مالک زمین را مزارع و کسی که زراعت می کند، عامل می گویند. در عقد مزارعه لازم نیست که متصرف زمین، مالک آن هم باشد، بلکه تنها کافی است که مالک منافع زمین باشد و یا به عنوان وکالت یا قیومت حق تصرف در آن را داشته باشد.

مزارعه، عقدی لازم است، به این معنی که هیچ کدام از طرفین معامله، حق فسخ آن را ندارند؛ مگر با رضایت یکدیگر یا اعمال خیار. همچنین، طرفین می بایست بهره خود از مزارعه را به نحو اشاعه یعنی ثلث، ربع و غیره تعیین کنند، در غیر این صورت احکام مزارعه در آن جاری نخواهد بود.

عقد مزارعه چه شرایطی دارد؟ ارکان عقد مزارعه چیست؟

مزارعه دارای سه رکن به شرح زیر است.

• صیغه یا ایجاب و قبول: هر یک از طرفین عقد مزارعه باید خواسته های خود را بیان کنند تا دیگری آن را بپذیرد. قصدی که مالک ابراز می کند، ایجاب و پذیرفتن زارع، قبول محسوب می شود.
• متعاملین (کشاورز و مالک) : متعاملین باید دارای شرایطی چون بلوغ، عقل، اختیار و عدم حجر باشند. عدم حجر به این معنی که دو طرف عقد نباید به دلیل سفاهت یا ورشکستگی، از تصرفات مالی در دارایی های خود ممنوع شده باشند. البته ورشکسته بودن کشاورز خللی به صحت مزارعه وارد نمی کند. همچنین، مالک بتواند به صورت بالفعل در ملک خود تصرف کند، بنابراین اگر زمین در رهن شخص دیگری است، مزارعه صحیح نخواهد بود. زارع هم باید به صورت بالفعل مالک عمل خود باشد، به عنوان مثال زارع در مدت زمان عقد مزارعه اجیر دیگری نباشد.
• متعلق معامله (زمین) : در مزارعه، زمین باید قابلیت زراعت داشته باشد. بنابراین مزارعه در مورد زمین نمک زار که قابل کشاورزی نیست، باطل است.

برخی از مهم ترین شرایط مزارعه شامل موارد زیر است.

• تعیین مدت: از آنجا که الزام طرفین به قرارداد مزارعه که مدت زمان آن نامشخص باشد، امکان پذیر نیست، مدت مزارعه باید مشخص باشد. زمان تعیین شده برای زراعت باید بر اساس ماه یا سال باشد و مدت مزارعه نباید کمتر از مدت زمان به دست آمدن محصول باشد.
• تعیین مخارج: مخارج مربوط به هریک از طرفین مزارعه باید مشخص شود. به عنوان مثال، باید مشخص شود بذر را کشاورز یا مالک ملک خریداری کرده یا به صورت مشترک تهیه نمایند.
• تعیین نوع زراعت: باید طرفین مزارعه توافق کنند که چه نوع محصولی کشت شود.

مدت عقد مزارعه

در عقد مزارعه باید تعیین شود که زمین چه مدت می تواند در اختیار زارع باشد. البته مدت معین شده باید برای کشت محصول مورد نظر متناسب و کافی باشد. به عنوان مثال، اگر برای کشت گندم فقط ۶ ماه پاییز و زمستان را قرار دهند، در حالی که گندم در بهار می روید، چنین عقدی باطل است، چرا که هدف طرفین از کشت گندم حاصل نمی شود. تعیین مدت به ماه و سال خواهد بود، چرا که تعیین اموری که به تدریج حاصل می شود، به وسیله زمان به عمل می آید و هرگاه مدت معین نشود، عقد باطل است.

حقوق زارع در عقد مزارعه به چه صورت است؟

اگر کشاورز در رسیدگی به امور کشاورزی کوتاهی کند و موجب کاهش محصول شود، در صورتی که قبل از روییدن محصول کوتاهی کرده باشد، زارع ضامن مقدار کاستی محصول نیست و فقط مالک حق فسخ معامله و دریافت اجرت المثل زمین خود را دارد و در صورتی که کوتاهی بعد از روییدن و تحقق محصول باشد، طبق قاعده اتلاف، زارع ضامن خسارت است.

اگر مالک یا زارع از دنیا بروند، عقد مزارعه باطل نخواهد شد. در صورت فوت مالک، حتی اگر زمین به ورثه به ارث رسیده باشد، منافع آن تا پایان قرارداد مزارعه به زارع تعلق دارد. همچنین در صورتی که زارع از دنیا برود، چون عمل کشاورزی مانند دینی بر عهده او است، در نتیجه ورثه باید کار را ادامه دهند یا با دارایی او فرد دیگری را به کار بگمارند. در عقد مزارعه اگر شرط شود که همه محصول به مالک برسد، عقد باطل است. برای مشاوره با وکیل ارث کلیک کنید.

برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه و وکیل تغییر کاربری اراضی، می توانید با مجموعه تهران مدافع تماس بگیرید و از مشاوره با وکیل ملکی بهره مند شوید.

سوالات متداول

• حداکثر طول مدت مزارعه چقدر است؟

حداکثر طول مدت مزارعه یک سال است و اگر موعد محصول دهی زراعتی خاص بیش از یک سال باشد مدت مزارعه یک دوره زراعی است، همچنین اگر در طول زراعت به دلیل پیش آمد مشکلی ادامه کشت ممکن نباشد هرآنچه تا آن روز به دست آمده باید تقسیم گردد.

• میزان محصولی که برداشت می شود، به چه صورت بین مالک زمین و زارع تقسیم می شود؟

محصول حاصل از زمین به صورت توافقی بین زارع و صاحب زمین تقسیم می شود اما حتما باید به صورت اشاعه از قبیل ربع، ثلث، نصف و غیره معین گردد.

• تعیین چه مواردی در عقد مزارعه ضروری است؟

در قرارداد مزارعه باید مواردی چون مدت، نوع محصول و سهم هر یک از طرفین مشخص گردد.

• عقد مزارعه چه نوع عقدی است؟

عقد مزارعه از نوع عقود لازم است. به قراردادی که هیچ یک از طرفین معامله حق فسخ آن را نداشته باشد، عقد لازم گفته می شود.