شرایط حضانت فرزند و نکات قانونی درباره آن | همه چیز درباره حضانت فرزند

یکی از مفاهیمی که با افزایش میزان آمار طلاق در هر جامعه ای به کرات شنیده می شود و مردم مایل هستند تا اطلاعات جامعی در مورد آن کسب کنند، مساله حضانت فرزند است. از آنجایی که فرزندان در هر خانواده به عنوان عضوی در نظر گرفته می شوند که تا رسیدن به سن قانونی باید سرپرست یا همان قیم قانونی داشته باشند و منافع آن ها تامین گردد، کسب اطلاع و آگاهی در این زمینه بسیار اهمیت دارد. اما حضانت به چه معناست و چه کسی می تواند حضانت فرزند را به عهده بگیرد؟ و یا قانون در این زمینه به چه نکاتی اشاره دارد؟

حضانت فرزند به چه معناست؟

از لحاظ لغوی حضانت به معنای پروردن و یا پرورش دادن کودک معنی می گردد.

در ماده ۱۱۷۸ قانون مدنی چنین ذکر می شود که «ابوین مکلف هستند که در حدود توانائی خود به تربیت اطفال خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید آن ها را مهمل بگذارند». هم چنین در ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی به این نکته اشاره شده است که «نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است».

پس به یاد داشته باشید که دریافت حق حضانت برای والدین نسبت به سایرین اولویت دارد. همان طور که گفته شد در اینجا دو مساله تکلیف و حق مطرح می شود. این که پدر و مادر طفل در قبال فرزند خود مسئولیت دارند. در این ضمن این نکته نیز تذکر داده می شود که در صورت جدایی یا عدم صلاحیت والدی در تربیت فرزند این حق به والد دیگر واگذار می گردد. البته شرایط می تواند پیچیده تر گردد در صورتی که یکی از والدین یا هر دوی آن ها فوت کنند. این حق به بستگان با صلاحیت کودک واگذار می گردد البته جهت دریافت حضانت فرزند، اخذ اجازه دادگاه لازم است.

رابطه سن در این مقوله

در این رابطه چالش هایی وجود دارد؛ مبنی بر اینکه برخی سن ۹ سالگی را برای دختران و ۱۵ سالگی را برای پسران پایان دوره کودکی در نظر می گیرند و برخی دیگر بر این موضوع خرده می گیرند که ۹ یا ۱۵ سالگی نیز سنی محسوب می شود که همچنان فرزندان به کمک های والدین خود در بسیاری زمینه ها وابسته هستند و سن ۱۸ سالگی را پایان کودکی و ورود به دوره بلوغ وی در نظر می گیرند؛ این بدان معناست که سن بلوغ و رشد عقلی فرد را مبنای اتمام بازه کودکی در نظر می گیرند. این اختلاف نظر از آنجا شکل گرفته است که در قانون، سن مشخصی برای پایان دوره حضانت ذکر نشده است.

قوانین حضانت فرزند پس از طلاق

در ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی چنین ذکر می شود که «برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن حضانت با پدر است و این تبصره در ادامه وجود دارد که «بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه است.» این مساله از این جهت در خور توجه است که پس از طلاق، حضانت فرزند به صورت دقیق باید تعیین گردد. در این بین ماده ۴۵ قانون حمایت از خانواده به مساله در نظر گرفتن مصالح کودک اشاره دارد و چنین می گوید که «رعایت غبطه و مصلحت کودکان و نوجوانان در کلیه تصمیمات دادگاه ها و مقامات اجرائی الزامی است». پس در این صورت اگر پیش از این سن صلاح کودک در آن باشد که با پدر خود زندگی کند، دادگاه حق را به پدر می دهد.

در اینجا لازم به ذکر است که اگر والدین بر سر حضانت فرزند به توافق رسیده باشند. این توافق توسط دادگاه نیز با تایید صلاحیت قانونی شخص منتخب به وی واگذار می گردد.

برای گرفتن مشاوره حقوقی حضانت می توانید با شماره های موجود در سایت تماس بگیرید.

قوانین حضانت فرزند در صورت فوت یکی از والدین

در ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی به صراحت عنوان شده است که «در صورت فوت یکی از ابوین، حضانت طفل با آنکه زنده است، خواهد بود. هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم معین کرده باشد.»

تفاوت ولایت با حضانت فرزند چیست؟

ولایت تکلیفی بر عهده پدر است و بر طبق آن پدر مکلف است تا هزینه های زندگی او را به عهده بگیرد. در صورت واگذاری حق حضانت فرزند به مادر کودک، دادگاه میزان نفقه و مخارج کودک را معین می کند و پدر موظف است تا در موعد مقرر این هزینه را تامین کند. در صورت امتناع وی، دادگاه می تواند نسبت به احراز تمکن مالی پدر اقدام نماید و وی را وادار به پرداخت کند. اگر باز هم امتناع ورزید، حبس در انتظار وی خواهد بود.

شرایط از دست دادن حق حضانت فرزند

در ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی این موضوع به تفصیل بیان شده است که: «هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضائی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.»

موارد ذیل از مصادیق عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین است:

1. اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار
2. اشتهار به فساد اخلاق و فحشا
3. ابتلا به بیماری های روانی با تشخیص پزشکی قانونی
4. سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشا، تکدی گری و قاچاق
5. تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف

در ماده ۱۱۷۵ قانون مدنی نیز بر این نکته تاکید می شود که «طفل را نمی توان از ابوین و یا از پدر و یا از مادری که حضانت با اوست گرفت مگر در صورت وجود علت قانونی» و این علل پیشتر در ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی مطرح گردید.

قوانین ملاقات با کودک پس از طلاق

در ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی چنین عنوان می شود که: «در صورتی که به علت طلاق یا به هر علت دیگر ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند، هر یک از ابوین که طفل تحت حضانت او نیست، حق ملاقات طفل خود را دارد. تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوطه به آن در صورت اختلاف بین ابوین با محکمه است».

نتیجه گیری و جمع بندی

یکی از پدیده های مخرب رو به رشد جامعه امروزی ما، پدیده طلاق و به تبع آن طرح مساله حضانت فرزند است. از آنجایی که فرزندان اعضای بسیار حساس و تاثیرپذیر در این رویداد هستند، لازم است تا مصلحت آن ها چه از طرف والدین و از چه طرف قانونگذار در نظر گرفته شود. در قوانین مدنی و حمایت از خانواده چگونگی این شرایط تشریح شده است. گرچه اختلاف نظرهایی در زمینه پایان سن حضانت کودک مطرح می شود که با تلفیق سن بلوغ و سن رشد فردی و عقلی فرزند این مساله تا حدودی مرتفع می گردد.

سوالات متداول

1. اگر هیچکدام از والدین صلاحیت حضانت فرزند را نداشته باشند، تکلیف کودک چه می‌شود؟

در این بین نیز همچنان مساله مصلحت کودک در نظر گرفته می شود و در صورت عدم تایید صلاحیت والدین، حق حضانت کودک به اقوام نزدیک و شایسته وی واگذار می شود.

2. آیا والدی که حق حضانت فرزند را پس از توافق دریافت کرده باشد، حق رجوع آن را دارد؟

به طور کلی چنین حقی برای والد در نظر گرفته نمی شود مگر آنکه از عهده انجام این مسئولیت برنیاید. در ضمن این شرط در نظر گرفته می شود که فرد با صلاحیت دیگری توسط دادگاه برای قبول این مسئولیت در نظر گرفته شود. در ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی ذکر می‌شود که «هیچ یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده آن ها است از نگاهداری او امتناع کند. در صورت امتناع یکی از ابوین، حاکم باید به تقاضای دیگری یا به تقاضای قیم یا یکی از اقرباء و یا به تقاضای مدعی العموم نگاهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده او است الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا مؤثر نباشد، حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامین کند.»

3. آیا زن می‌تواند در ازای بخشش مهریه، حق حضانت فرزند را به دست آورد؟

باید این امر به توافق همسر و تایید توسط قاضی جهت در نظر گرفتن مصالح کودک برسد. اگر منعی در این زمینه وجود نداشته باشد این کار قابل اجراست و این توافق به رسمیت شناخته می شود.